Ekonomist dergisinde yayımlanan “Sarsılmadan Kapanmaya” başlıklı makale, uzun süredir yazıp okuduğum sanayisizleşme konusundaki en kapsamlı analizlerden biri oldu. Yalçın İpbüken hocamın da dikkatini çeken bu yazı, Avrupa’nın sanayi şehirlerinde yaşanan büyük dönüşüm ve çöküşü derinlemesine inceliyor. Ben de yaklaşık iki yıldır Orta Avrupa merkezli bu büyük krizin etkilerini tartışıyorum. Sanayisizleşme ve iş kayıpları, tam anlamıyla VUCA (Volatilite, Belirsizlik, Karmaşıklık ve Muğlaklık) ortamının bir sonucu. Japonya’nın eski başbakanı, Avrupa’ya yaptığı bir ziyarette “Toplum 5.0” vizyonunu dile getirdiğinde, benim dikkatimi bu belirsiz ve karmaşık ortama nasıl uyum sağlayabileceğimiz sorusu çekmişti. Sanayi şehirlerindeki kapanmalar çözüm değil, tam tersine daha büyük krizlerin habercisi. Bu noktada doğru strateji, gelişim odaklı bir dönüşümle bu süreci aşmak. Gelin, sanayinin altın çağını ve kaçırılan fırsatları derinlemesine inceleyelim.
Sanayi Devrimi, Orta Avrupa’da büyük bir dönüm noktasıydı. 18. ve 19. yüzyıllarda büyük fabrikalar, şehirlerin ekonomik büyümesini ve sosyal yapısını şekillendirdi. Demir ve çelik endüstrileri, lokomotif üretimi ve otomotiv sektörleri gibi alanlar, sanayi şehirlerini küresel ekonomik haritanın merkezine oturttu. İnsanlar, kırsal alanlardan iş bulma umuduyla şehirlere akın etti. Bu göç, demografik yapıyı hızla değiştirirken aynı zamanda ekonomik dinamizmi artırdı. Sanayi şehirleri, işçi sınıfının yaşam standartlarını yükseltti ve geniş bir orta sınıfın oluşumuna katkı sağladı. Ancak bu büyüme sürdürülebilir bir şekilde yönetilemedi ve kapitalist düzen, kazancı artırma hırsıyla birlikte yanlış bir yola sapmaya başladı. Küreselleşme dalgasıyla birlikte, üretim düşük maliyetli bölgelere kaydırıldı. Bursa’dan birçok tekstil firması, ucuz işçilik için Asya’ya taşındı. Ancak bu strateji verimlilik kaybına ve nitelikli iş gücü eksikliğine neden oldu.
Burada dikkat edilmesi gereken nokta, gelişim ile değişim arasındaki farktır. Değişim her zaman iyiye götürmez. Özellikle radikal değişimler, toplumlar üzerinde genellikle yıkıcı etkiler yaratmıştır. Örneğin, Almanya’nın Ruhr bölgesi bir zamanlar kömür ve çelik endüstrisinin merkeziydi. Ancak sanayisizleşme sürecinde, bölgedeki fabrikalar kapanınca işsizlik oranı hızla yükseldi. İnsanlar, yalnızca gelirlerini değil, aynı zamanda kimliklerini ve toplumsal statülerini de kaybettiler. Bu süreç, derin sosyal yaralara ve psikolojik travmalara yol açtı. Bugün Ruhr bölgesi, turistik müzeler ve parklarla dolu. Ancak bu yüzeysel çözümler, derin sorunları çözmekten çok uzak. Gerçek bir iyileşme için gelişim odaklı bir strateji gerekiyor.
Japonya’nın ortaya koyduğu Toplum 5.0 vizyonu, tam da bu noktada devreye giriyor. Toplum 5.0, insan merkezli bir teknoloji dönüşümünü hedefliyor. Bu vizyon, sanayi toplumundan dijital bir toplum yapısına geçişi ifade ediyor. Ancak bu geçiş, sadece teknolojiye yatırım yaparak değil, aynı zamanda toplumun tüm kesimlerini bu dönüşüme hazırlayarak mümkün olabilir. Bu noktada, eğitim en kritik faktör olarak öne çıkıyor. Lise çağındaki gençler, bu dönüşüm sürecinde kilit bir rol oynayacak. Onları geleceğin gereksinimlerine uygun şekilde yetiştirmek zorundayız. Bu noktada, Milli Eğitim Bakanlığı ve yerel yönetimlerin sorumluluk alması gerekiyor. Eğitimde STEM (Bilim, Teknoloji, Mühendislik, Matematik) odaklı bir yaklaşım benimsenmeli. Ayrıca, yaratıcı düşünme ve problem çözme yeteneklerini geliştiren müfredatlar uygulanmalı. Gençleri sadece akademik bilgiyle donatmak yeterli değil; onları eleştirel düşünme, yenilikçi fikirler geliştirme ve liderlik becerileri kazanmaları konusunda da desteklemeliyiz.
Ali’nin hikayesi, bu sürecin nasıl başarılı olabileceğine dair güzel bir örnek sunuyor. Ali, küçük bir kasabada doğmuştu. Ailesi, kapanan bir tekstil fabrikasında çalışmış ve işsiz kalmıştı. Ancak Ali, yerel yönetim tarafından sunulan bir geliştirme programına katıldı. Bu program, ona temel teknoloji becerileri ve yaratıcı düşünme yetileri kazandırdı. Üniversite eğitimini tamamladıktan sonra bir girişimci olarak kendi işini kurdu. Ali’nin teknoloji odaklı girişimi, eski sanayi bölgelerinde yeni iş imkanları yarattı ve topluma yeni bir dinamizm kazandırdı. Ali, Toplum 5.0’a hazırlanmış bir lider olarak öne çıktı. Bu hikaye, eğitimin ve doğru stratejilerin ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. Her birey, geleceğin toplumunda bir fark yaratabilir.
Geleceğe dair umutlarımız büyük, ancak karşı karşıya olduğumuz zorluklar da azımsanamaz. İklim değişikliği, artan eşitsizlik, göç dalgaları ve sosyal adalet sorunları, çözülmesi gereken büyük meseleler arasında yer alıyor. Toplum 5.0 vizyonu, bu sorunlarla başa çıkmamız için güçlü bir yol haritası sunuyor. Teknolojiyi insanın hizmetine sunmak, dijitalleşme sürecini insan merkezli bir yaklaşımla yönetmek zorundayız. Bu vizyon, yalnızca ekonomik kalkınmayı değil, aynı zamanda sosyal refahı da hedefliyor. Eğer doğru adımları atabilirsek, krizlerden güçlenerek çıkabiliriz. Gelecek, gelişim odaklı stratejiler benimseyen, eğitim ve yenilikçilik üzerine kurulu toplumların olacaktır.
Avrupa’nın sanayisizleşme süreci, sadece bir ekonomik sorun değil, aynı zamanda derin bir toplumsal dönüşüm ihtiyacını da ortaya koyuyor. Bugün parklar ve müzeler açmak, geçmişin izlerini silmek için yeterli değil. Geleceğe dair umutlar ve zorluklar göz önüne alındığında, en önemli yatırım gençlere yapılacak yatırımdır. Onları Toplum 5.0 için hazırlamak, eğitim sistemimizi yeniden yapılandırmak ve gelişim odaklı bir yaklaşım benimsemek zorundayız. Bu süreçte, her şehir ve her fabrika için özel geliştirme programları uygulanmalı, toplumun tüm kesimleri bu dönüşüme dahil edilmelidir.
Sonuç olarak, “Sarsılmadan Kapanmaya” süreci, yalnızca ekonomik bir çöküş değil, aynı zamanda derin bir toplumsal değişimin başlangıcı. Eğer bu değişimi doğru okuyabilirsek, Avrupa’nın sanayisizleşme çıkmazını aşabiliriz. Bu çıkmazdan kurtulmanın tek yolu, gençleri geleceğe hazırlamak ve Toplum 5.0 vizyonunu hayata geçirmekten geçiyor. Eğer bunu başarabilirsek, daha adil, sürdürülebilir ve insan merkezli bir geleceğe doğru güçlü adımlar atabiliriz.