Geri Dönüştürülmüş Polyester Elyaf Sücresinde Risk Analizi
1. Giriş: Klasik FMEA Yeterli mi?
FMEA yani Hata Türü ve Etkileri Analizi, üretim hatalarını henüz ortaya çıkmadan yakalayıp önlem alma hedefiyle kullanılan etkili bir yöntem. Fakat itiraf etmek gerekir ki bu yöntem, daha çok kalite ve güvenlik konularına odaklanıyor. Oysa günümüzde işin içinde çevre, toplumsal etkiler ve sürdürülebilirlik gibi çok daha geniş başlıklar da var. Bu konuları hesaba katmadan yapılan bir analiz, özellikle döngüsel ekonomi gibi kapsamlı sistemlerde eksik kalıyor.
Örneğin, PET şişelerden elde edilen geri dönüştürülmüş polyester elyaf üretimi. Bu süreçte makinelerin arızalanması ya da çalışan hataları kadar, mikroplastiklerin çevreye yayılması, kimyasal kalıntıların bırakılması, enerji tüketimi gibi çok katmanlı riskler de söz konusu. İşte bu yüzden, sürdürülebilir bakış açısıyla yeniden ele alınan bir FMEA’ya ihtiyaç duyuluyor.
2. Süreç Nasıl İşliyor? PET Şişeden Kumaşa Uzanan Yol
Bu modülde ele aldığım süreç, sokaktaki bir plastik şişenin nasıl kumaşa dönüştüğünü adım adım gösteriyor:
- Şişelerin toplanması
- Temizlenip ayrıştırılması
- Parçalanarak küçük tanelere (flake) dönüştürülmesi
- Bu parçaların eritilip ekstrüzyonla lif haline getirilmesi
- Liflerin iplik hâline getirilmesi
- Sonrasında da kumaş ve nihayetinde giysi üretimi
Her bir adımın kendi içinde barındırdığı riskleri, klasik FMEA ve sürdürülebilirlik merceğinden birlikte değerlendiriyorum.
3. Karşımıza Çıkan Olası Hatalar ve Etkileri
| Aşama | Karşılaşılabilecek Hata | Sonuçları |
| Toplama | Yeterince ayrıştırılmamış atıklar | Kirli malzeme, düşük verim |
| Temizleme | Kimyasal kalıntılar kalması | Elyafın kalitesi bozulur |
| Parçalama | Parçalar eşit boyda değil | Sonraki işlemde sorun çıkabilir |
| Eritme | Sıcaklık dengesizliği | Polimer yapısı zarar görür |
| Elyaf Üretimi | Mikrofiber salımı | Mikroplastik çevreye karışır |
| İplik | Dayanıklılık zayıf | Ürün kalitesi düşer |
| Giysi | Etiketleme eksikliği | Tüketici güveni sarsılır |
4. Sürdürülebilirlik: Sadece Çevre Meselesi Değil
Bu süreç sadece doğayı değil, insanı ve ekonomiyi de etkiliyor. Üç ana başlıkta incelemek gerekirse:
Çevresel Etkiler:
- Mikrofiberler denizlere ve toprağa karışıyor
- Yüksek enerji kullanımı, karbon salımı demek
- Atık sularda kalan zararlı kimyasallar canlılara zarar verebilir
Toplumsal Boyut:
- Çalışanlar toz ve kimyasallara maruz kalabiliyor
- Ürün etiketleri açık değilse tüketici yanıltılıyor
- Geri bildirim mekanizmaları yok denecek kadar az
Ekonomik Etkiler:
- Geri dönüştürülecek malzeme bulmak her zaman kolay değil
- Yeni iş modelleri doğuyor ama hâlâ yolun başındayız
- Devletin teşvikleri ve kontrolleri bu sürecin hızını belirliyor
5. Dünyadan İlham Veren Uygulamalar
Bazı firmalar bu işi gerçekten ciddiye alıyor:
- Unifi (ABD): PET şişeleri ipliğe dönüştürüp süreci şeffaf bir şekilde takip ediyorlar.
- Syre (İsveç): H&M ile birlikte tekstil atıklarını tekrar giysiye dönüştürmeyi amaçlıyor.
- Teijin (Japonya): Renkli polyesterleri bile saf hale getirip tekrar kullanıma sunuyor.
- Far Eastern New Century (Tayvan): Çift yöntemle geri dönüşüm yaparak karbon salımını yarı yarıya düşürmüşler.
- Avrupa Birliği EPR: 2025’ten itibaren tekstil atıklarını geri dönüştürmek firmaların sorumluluğu olacak.
6. Uygulamalı FMEA Tablosu
| Proses | Hata Türü | Etki | Olasılık | Şiddet | Fark Edilebilirlik | RPN |
| Flake Üretimi | Kirli malzeme | Düşük kalite | 6 | 7 | 4 | 168 |
| Elyaf Ekstrüzyonu | Mikroplastik çıkışı | Çevre kirliliği | 5 | 8 | 3 | 120 |
| Etiketleme | Bilgi eksik | Tüketici yanlış yönlendirilir | 7 | 6 | 5 | 210 |
7. Peki, Bu Riskler Nasıl Azaltılır?
- Temizlikte daha hassas ayıklama yapan teknolojiler kullanılmalı
- Elyaf yüzeyinde mikrofiber salımını azaltan kaplamalar şart
- Etiketlerde QR kodla her aşama izlenebilir olmalı
- Çalışanlar için sürdürülebilirlik temalı eğitimler verilmeli
- Belediyeler toplama sistemlerini mobil ve interaktif hale getirmeli
8. Son Söz: Sadece Hataları Değil, Gezegeni de Göz Önüne Almak Gerek
Bugün artık üretimdeki teknik sorunları çözmek tek başına yetmiyor. Gezegenin geleceğini de hesaba katmak şart. PET şişeden elde edilen elyaf, kulağa çevreci gelse de işin arka planındaki riskler ciddi. Bunları görmeden yapılan geri dönüşüm çalışmaları, aslında yüzeysel bir “yeşil gösteri”ye dönüşebilir. Sürdürülebilir FMEA yaklaşımı, hem üretimi iyileştirmek hem de dünyamıza biraz olsun nefes aldırmak için elimizdeki en değerli araçlardan biri olabilir.
📊 1. Türkiye’de Polyester Elyaf İthalatı ve Dönüşüm Potansiyeli
- 2011’de tekstil elyafı ithalatının yaklaşık 6.9 milyar USD, 2019’da ise 4.5 milyar USD seviyesine düştüğü belirtilmiş rvo.nl.
- Kovid-öncesi veriler dikkate alındığında biz %5–10 arasında güvenli bir gerileme varsayabiliriz: 450–900 milyon USD düzeyinde kalan elyaf ithalatı düşmesi potansiyeli var.
Bugünün kuru ≈ 1 USD = 36 TL alırsak:
- 450 milyon USD × 36 = 16.2 milyar TL
- 900 milyon USD × 36 = 32.4 milyar TL
Yani, geri dönüşümle yıllık 16–32 milyar TL ithalat azaltımı mümkün görünüyor.
🌐 2. İhracata Sağlanan Katkı
- Türkiye, 2023’te toplam 265 milyar USD ihracat yapmış .
- Tekstil sektörünün buradaki payı yaklaşık %8 (9.8 milyar USD) rvo.nl.
Elyafta ve tekstil ürünlerinde geri dönüşümden kaynaklı maliyet avantajı, ihracata yeni rekabet gücü kazandırabilir.
- Örneğin %5 ek rekabet gücü → yaklaşık 0.5 milyar USD fazladan ihracat.
TL’ye çevrince:
0.5 milyar USD × 36 = 18 milyar TL
💸 3. Ekonomiye Toplam Katkı (Yıllık Tahmini)
| Kalem | USD aralığı | TL aralığı (₺36/USD) |
| İthalat Azaltımı | 450–900 m | 16.2–32.4 m |
| İhracat Artışı | ~500 m | ~18 m |
| Toplam Katkı | 950 m–1.4 m USD | ≈ 34–50 m TL |
🛠️ 4. Ek Ekonomik Faydalar
- Enerji & operasyon maliyeti düşüşü: Geri dönüşüm, yeni ham madde ithalatı yerine daha az enerji harcayarak üretim demek.
- İstihdam artışı: Yerel geri dönüşüm tesisleri, lojistik ve eğitim hizmetleriyle doğrudan istihdam yaratır.
- Döviz tasarrufu: Dışa bağımlılığın azalması TL’nin değerini sağlamlaştırabilir, enflasyona karşı direnç sağlar.
- Kâr marjlarında iyileşme: Hem ithalata hem ihracata dayalı maliyet avantajı, firmalarda kârlılığa yansır.
🎯 5. Sonuç: Ekonomik Sürdürülebilirlik
Bu model gerçekleştiğinde:
- Yıllık 34–50 milyar TL doğrudan fayda sağlanmış olacak.
- Bu, hem ithalatın azalmasıyla dövizin korunması hem de ihracatın artmasıyla ekonominin büyümesi anlamına geliyor.
- Üstelik bu rakamlar doğrudan katma değer ve istihdam demek, ekonominin kırılganlığını azaltacak güç anlamına geliyor.
👉 Böylece sürdürülebilir FMEA ile hem çevreyi koruyoruz, hem insan sağlığını gözetiyoruz kendimiz üretim gücünü artırıp; hem de ekonomiye yılda onlarca milyar TL ek değer katıyoruz. Tabii ki bu tahminler varsayımsal, ama geri dönüşüm yatırımlarını cazip hale getiriyor. Israrla söyleyeyim: tesisleri kurmak, teknolojiyi adapte etmek bu katkıyı TL bazında en hızlı şekilde yasalaştırmanın yoludur.
Devam eden modüllerde, bu yapıyı sektör bazlı uygulamalarla zenginleştirerek daha ileri boyutlara taşıyacağız.
okandinc 