Mikroplastik Riski ve Su Yönetimi Üzerine Derinlemesine Analiz

---

1. Giriş: Gözle Görülmeyen En Büyük Tehlike

Geri dönüştürülmüş polyesterin üretim süreçlerindeki en kritik dezavantajlarından biri, mikroplastik partiküllerin çevreye salınımıdır. Gözle tespit edilemeyen bu mikrofiber yapılar, hem ekosistemlerde hem de insan sağlığında kalıcı ve telafisi güç zararlara neden olabilmektedir. Her yıkama işlemi sırasında tekstil ürünlerinden ayrışan bu lif parçacıkları, kanalizasyon sistemlerinden geçerek yüzey ve yer altı sularına ulaşmakta; dolayısıyla hem doğal yaşamı hem de insan tüketimine yönelik su ve besin zincirlerini tehdit etmektedir.

Bu modülde, mikroplastik emisyonunun kaynakları, çevresel ve insan sağlığına yönelik etkileri ile FMEA (Failure Mode and Effects Analysis) metodolojisi kapsamında alınabilecek önleyici önlemler sistematik bir yaklaşımla analiz edilmektedir. Analiz, yaşam döngüsü değerlendirmesi (Life Cycle Assessment – LCA) perspektifiyle mikroplastik kaynaklı çevresel yüklerin azaltılmasını hedefleyen sürdürülebilir üretim stratejileriyle de ilişkilendirilmektedir.

2. Kaynaklar ve Kritik Temas Noktaları

• Elyaf üretimi (lifin boyutsal karakteristikleri: uzunluk, kalınlık vb.)
• Dokuma ve yüzey kaplama prosesleri
• Evsel ve endüstriyel ölçekte giysi yıkama süreçleri
• Geri dönüşüm tesislerinin yıkama safhaları (mekanik/kimyasal)
• Çamaşır makineleri (filtrasyon kapasitesi ve teknolojisi)
• Kanalizasyon altyapısı ve atıksu arıtma sistemlerinin etkinliği

Özellikle ikincil ve üçüncül arıtma kademelerinde partikül filtrasyon kapasitesi kritik öneme sahiptir. Bu aşamada, tercihli akış modellemesi (preferential flow modelling) ve nano-membran teknolojileri gibi ileri seviye teknikler çözüm alternatifi olarak öne çıkmaktadır.

3. Potansiyel Hatalar ve Etkiler

Aşama	Hata Türü	Etkisi
Elyaf	Kısa lif üretimi	Yüksek mikrofiber emisyonu
Kumaş	Yetersiz yüzey apre uygulaması	Lif dayanımında azalma, kopma artışı
Yıkama	Yüksek devirli yıkama	Mikrofiber yayılımında belirgin artış
Arıtma	Yetersiz filtrasyon	Mikroplastiklerin doğrudan suya karışması
Geri dönüşüm	Flake yıkama sırasında lif kaybı	Tesis kaynaklı çevresel emisyon

4. FMEA Tablosu Örneği

Proses	Hata	Etki	Olasılık	Şiddet	Fark Edilebilirlik	RPN
Elyaf	Kısa lif üretimi	Mikrofiber salınımı	7	8	5	280
Yıkama	Aşırı süre / devir	Mikrofiber yayılması	6	7	6	252
Arıtma	Uygun olmayan filtre çapı	Suya karışma	8	9	4	288
Geri dönüşüm	Şok yıkama basıncı	Flake dağılması	5	7	5	175

5. Sürdürülebilirlik Riskleri

Çevresel Riskler: Tatlısu ve denizel habitatlarda mikroplastik birikimi biyobirikim (bioaccumulation) ve biyobüyütme (biomagnification) risklerini doğurmaktadır. Mikrofiberlerin deniz ürünleri aracılığıyla trofik transfer yoluyla üst düzey türe geçişi literatürde belgelenmiştir (Wright et al., 2013).

Sağlıkla İlişkili Riskler: PET ve PP gibi sentetik polimerlerin, solunum ve sindirim yoluyla alınması sonucunda sitotoksik ve genotoksik etkiler oluşturabileceği in vitro çalışmalarda gözlemlenmiştir (Smith et al., 2018). Aynı zamanda BPA ve ftalat gibi katkı maddelerinin endokrin bozucu etkileri halk sağlığı riskleri açısından önem arz etmektedir.

Toplumsal Riskler: Sentetik tekstil ürünlerine duyulan güvenin azalması ve tüketici tercihlerinin bilinçsizleşmesi, sürdürülebilir tüketim alışkanlıklarını zayıflatma potansiyeli taşımaktadır.

6. Risk Azaltma Önerileri

Mikrofiber salımının azaltılmasına yönelik teknik stratejiler, tasarım yoluyla önleme (Design-for-Environment – DfE) ilkesi kapsamında değerlendirilmelidir. Elyaflara uygulanan nano-apre ve plazma modifikasyonu gibi tekniklerle yüzey dayanımı artırılabilir. Çamaşır makinelerinde filtre zorunluluğu ise kaynakta azaltım prensibiyle tutarlıdır.

7. Uluslararası Örnekler

• PlanetCare (Slovenya): Ev tipi mikrofiber filtreleri ile Avrupa Birliği düzenlemelerine yön vermiştir.
• France Microplastics Law (2025): Yeni makinelerde mikrofiber filtre zorunluluğu yasalaştırılmıştır.
• Hong Kong Polytechnic University: Lif salımını %90 oranında azaltan apre teknolojisi geliştirilmiştir.
• Danimarka Çevre Ajansı: Mikroplastik izleme altyapısı kurarak çevresel izleme süreçlerine öncülük etmiştir.

8. Sonuç: Sürdürülebilirlik, Görünmeyen Tehlikeyi Yönetebilmektir

Mikroplastik kirliliği, sentetik tekstil endüstrisinin sistemik ve çok katmanlı çevresel risklerinden biridir. Bu nedenle, süreçlerin yalnızca karbon ayak iziyle değil, mikroskobik kirlilik matrisi üzerinden de değerlendirilmesi elzemdir. FMEA uygulaması, öngörülebilir sistem hatalarını tanımlayarak çevresel performansı artırmayı amaçlayan önleyici bir yaklaşım sunmaktadır.

Kaynakça

• Wright, S. L., Thompson, R. C., & Galloway, T. S. (2013). The physical impacts of microplastics on marine organisms: a review. Environmental Pollution, 178, 483-492.
• Rochman, C. M. (2015). The complex mixture, fate and toxicity of chemicals associated with plastic debris in the marine environment. Marine Anthropogenic Litter, 117-140.
• Smith, M., Love, D. C., Rochman, C. M., & Neff, R. A. (2018). Microplastics in seafood and the implications for human health. Current Environmental Health Reports, 5(3), 375-386.
• ISO 14001:2015 Environmental management systems – Requirements with guidance for use.

Modül 4: Sosyal Etki, Bilinçlendirme ve Politika Uyumluluğu ile devam edecektir.