“Gölge etme, başka bir şey istemem senden.”
Bu söz, yalın üretim anlayışını anlatmak için belki de yeterli. Çünkü yalında liderlik, kontrol etmek değil; yön göstermek demektir. Yol açmak, alan yaratmak, engel olmamaktır. Işık gibi olmaktır. Işığınsa gölgesi olmaz. Gölge, ışığın önüne bir şey geçtiğinde oluşur. Yalın liderin işi tam da budur: ışığın önüne geçmemek.
Ama bunu soyut bir felsefe gibi konuşmak kolay. Asıl mesele, gerçek hayatta bu anlayışın nasıl işlediğini gösterebilmek. O yüzden gelin, “ışık gibi liderlik” anlayışını sahadan örneklerle anlatayım.
1. Gölge Yaratmanın Bedeli: Kaizen’i Durduran Müdür
Bir otomotiv yan sanayi firmasında yalın dönüşüm yeni başlamıştı. Ekiplerden günlük toplantılarda öneriler isteniyordu. Operatörlerden biri, montaj hattındaki vida tabancasının hortum uzunluğunun değiştirilmesini önerdi. Nedeni basitti: her seferinde biraz fazladan uzanmak zorunda kalıyor, bu da zaman ve enerji kaybına neden oluyordu.
Lider ne yaptı dersiniz?
“Bu bizim işimiz değil, teknik ekip karar verir,” dedi.
O andan itibaren ekipten başka bir öneri gelmedi. Çünkü bir kişinin fikri, ciddiye alınmadı. O lider, belki farkında olmadan gölge oldu. Gelişimin önüne geçti.
Ders: Yalın lider, yargılamaz. Fikri kimden geldiğine bakmaz. “Bu küçük bir konu” demez. Çünkü her öneri, ışığın ulaştığı bir noktadır. Gölge olursan, o ışık söner.
2. Işık Gibi Lider: Hataya Kalkan Olmak
Bir başka örnek, gıda sektöründe faaliyet gösteren bir üretim tesisinden. Yeni bir vardiya amiri, üretim esnasında bir hata yapıldığını fark etti. Ürünler yanlış etiketlenmişti. Normalde bu tarz hatalar çalışanlara yazılır, uyarı gelir.
Ancak bu lider farklı davrandı. Hemen ekiple bir araya geldi, süreç analiz edildi. Sorunun kök nedeni ortaya çıktı: yeni başlayan bir çalışanın eğitimi eksik bırakılmıştı. Amir, üst yönetime rapor verirken şunu yazdı:
“Hata, benim yönettiğim süreçte eğitim eksikliğinden kaynaklandı. Sorumluluk bana ait. Gerekli aksiyonlar alındı.”
Bu davranış, sahada yankı buldu. İnsanlar korkmadan konuşmaya, sorunları gizlemek yerine paylaşmaya başladı. Çünkü ışık vardı. Gölge değil.
Ders: Yalın lider, hata yapanı ezmez. Sistemi düzeltir. Sorumluluğu üstlenerek güven inşa eder.
3. Mikroyönetim: Gölge Gibi Üstüne Çökme
Bir beyaz eşya üretim tesisinde, müdür her sabah sahaya iniyor, çalışanlara ne yapmaları gerektiğini tek tek söylüyordu. Şunu şöyle yap, bunu böyle tut, kutuyu biraz sola çek… Niyet iyiydi: kaliteyi korumak. Ama sonuç felaketti. Kimse artık düşünmüyordu. Çünkü herkes, bir sonraki direktifi bekliyordu. Kimse risk almıyor, öneri getirmiyor, kendi alanında bile karar veremiyordu.
O müdür ışık olmamıştı. Gölgeleriyle süreci boğmuştu.
Sonunda yalın danışmanlar sürece müdahale etti. Müdür, çalışanlara sormaya başladı:
“Bu süreçte sence ne geliştirilebilir? Sence neden böyle oluyor?”
Sorular yön değiştirince ortam da değişti. İnsanlar konuşmaya, fikir üretmeye, sorumluluk almaya başladı. Süreç tekrar nefes almaya başladı.
Ders: Sürekli talimat veren lider, çalışanı robotlaştırır. Yalın üretimde lider, doğru soruyu sorar; cevabı sahadan alır. Çünkü ışık, görünmeyeni görünür kılar.
4. İyileştirme Kültürü: Işığı Yaymak
Bir elektronik fabrikasında, yalın üretim yıllardır uygulanıyordu. Ancak üst yönetim fark etti ki, sürekli iyileştirme sadece birkaç kişiyle sınırlıydı. Gerçek katılım yoktu. Sadece kalite departmanı ve birkaç mühendis öneriler getiriyordu.
Yeni üretim müdürü geldiğinde ilk yaptığı şey şu oldu:
Tüm çalışanlara küçük, kendi alanlarına özel “Kaizen Tahtaları” kurdurdu. Her ekip, kendi işini tartıştı, önerilerini yazdı, küçük denemeler yaptı. Müdür her hafta gemba turuna çıktı ama yorum yapmadı, sadece dinledi.
Üç ay içinde öneri sayısı 5 kat arttı. Daha da önemlisi: en çok öneriyi veren grup, daha önce “hiç fikir sunmaz” denen paketleme ekibiydi.
Neden?
Çünkü artık ışık onlara da ulaşmıştı. Seslerini duyan, onları izleyen ama baskılamayan bir lider vardı.
Ders: Yalın liderlik, merkezde toplanmış bir ışık değil, her köşeye yayılan bir aydınlıktır. Lider, sadece kendi değil herkesin görmesini sağlar.
Sonuç: Liderin Gölgesi Değil, Işığı Yön Göstersin
Yalın üretimde liderlik bir rol değil, bir etki biçimidir. İyi liderler, süreçlerin önüne geçmez. Gölge yaratmaz. Tam tersine; ışık olur, alan açar, potansiyeli ortaya çıkarır.
Eğer lider gölge olursa, sahada gelişim durur. Kimse konuşmaz. Hatalar saklanır. İyileştirme sadece “yukarıdan gelen talimatlarla” yapılır. Bu da yalın düşüncenin tam tersidir.
Ama ışık gibi liderler…
Her seviyede güven yaratır. Problemi düşman değil, fırsat olarak görür. Herkesin katkısını önemser. Sahadaki sessiz fikirleri açığa çıkarır. Ve o ekipler, kendi ışıklarıyla parlamaya başlar.
Unutma:
Işığın gölgesi olmaz.
Yalın üretimde lider, ışık gibi olmalı.
Gölge etme, başka bir şey istemez senden saha.
okandinc 