Bu makale, Womack, Jones ve Roos’un dünyaca bilinen yalın üretim çalışmalarını ele alıyor ve bu ilkelerin Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde sahaya nasıl uyarlanabileceğini inceliyor. Yani mesele sadece Toyota’yı taklit etmek değil, o sistemi Türkiye şartlarına nasıl “oturtabileceğimiz.”
Kültürel kodlar, ekonomik dalgalanmalar ve organizasyon yapıları gibi engeller detaylıca analiz ediliyor. Yazar, bu dönüşüm sürecini “asal kardeşlik” kavramıyla açıklıyor: Strateji ve operasyon birbirine benzemese de, doğru bağ kurulduğunda birbirini tamamlayabiliyor. Otomotiv ve yan sanayi örnekleriyle desteklenen bu makale, küresel sistemlerin yerel gerçekliklerle nasıl uyumlu hale getirilebileceğini gösteriyor.
Bir Japon Modeli Her Yerde İşler mi?
1990’da yayımlanan The Machine That Changed the World, yalın üretimin hem teorik hem de pratik temelini attı. Toyota Üretim Sistemi (TPS) sadece Japonya’da değil, dünya genelinde üretim verimliliğini baştan aşağı değiştirdi. Ancak bu modeli aynen alıp başka bir ülkede uygulamak çoğu zaman istenen sonucu vermedi. Neden mi? Çünkü yalın üretim, teknik olmaktan çok kültürel bir sistem.
Her ülkenin farklı bir iş yapma şekli, liderlik anlayışı ve iş gücü kültürü var. Türkiye gibi ülkelerde, bu evrensel ilkeleri yerelleştirmeden uygulamak, sınırlı ve geçici etkiler yaratıyor. İşte tam burada stratejiyle operasyonun nasıl uyum sağlayabileceği devreye giriyor. Yazar, bu uyumu “asal kardeşlik” metaforuyla açıklıyor ve bize yeni bir bakış açısı sunuyor.
Küresel İlkeleri Yerel Gerçekliğe Taşımak
Yalın üretim; israfları azaltmayı, sürekli iyileşmeyi ve sadece değer katan işlere odaklanmayı öneriyor. Ama bunları her yerde aynı şekilde uygulamak kolay değil. Türkiye gibi ülkelerde başarılı olabilmek için üç temel alanda uyum şart:
1. Kültürel Uyum
Yalın üretimin temel taşlarından biri olan “gemba” yaklaşımı, kararların sahada alınmasını önerir. Ama Türkiye’de hiyerarşi hâlâ güçlü bir unsur. Bu yüzden, sahadan gelen öneriler çoğu zaman yukarıya iletilmiyor.
Gerçek Örnek:
Bir otomotiv fabrikasında, vardiya liderleri operatörlerin önerilerini yönetime iletmiyor. Çünkü bu önerilerin yöneticinin otoritesini sorgulatacağına inanıyorlar.
2. Ekonomik Uyum
“Tam zamanında üretim” kulağa harika geliyor ama Türkiye gibi dalgalı döviz kurlarına sahip ülkelerde bu sistem ciddi riskler taşıyor.
Gerçek Örnek:
Kur farkları nedeniyle yurtdışı tedarikte yaşanan gecikmeler, firmaları tekrar stoklu çalışmaya yöneltti. Böylece tam zamanında üretimin “kitapta kaldığı” durumlar yaşandı.
3. Operasyonel Uyum
Her fabrikanın altyapısı, insan kaynağı ve otomasyon düzeyi farklıdır. Bir Japon hücresini olduğu gibi kopyalamak aynı sonuçları vermez.
Gerçek Örnek:
Bir Anadolu fabrikası, Japonya’daki montaj hücresini taklit etti ama verim düşüktü. Çünkü çalışanlar çok yönlü eğitim almamıştı ve ekipman da uygun değildi.
Asal Kardeşlik Yaklaşımı: Uyumun Yeni Dili
“Asal kardeşlik” matematikte birbirine çok yakın ama birbirine benzemeyen asal sayıları ifade eder. Bu metafor, strateji ile operasyon gibi farklı sistemlerin bir arada uyum içinde çalışabileceğini anlatmak için kullanılıyor.
1. Kritik İkilileri Belirleme
İlk adım, sahada birbirini tamamlayan süreç çiftlerini belirlemek. Bunlar birlikte çalıştığında sistem daha iyi işler.
Örnek:
Bakım ve Kalite Kontrol birimleri ayrı çalışıyor olabilir. Ama birlikte çalıştıklarında arızalar azalır, kalite artar.
2. Uyum Analizi
Bu ikililer, işletmenin genel stratejisine katkı sağlıyor mu? Bunu anlamak için şu üç soruyu sormak gerekiyor:
- Hangi stratejik amacı destekliyorlar?
- Performansları ölçülüyor mu?
- Ne kadar koordineliler?
3. Uyum Bozukluklarını Gidermek
Kopuklukların çoğu teknik eksiklikten değil, iletişim yetersizliğinden kaynaklanıyor. Global “en iyi uygulamalar”, yerel gerçekliğe göre yeniden yorumlanmalı.
Örnek:
Toyota’daki “andon” sistemi Türkiye’de sadece bir ışıkla sınırlı kalıyor. Oysa çalışanların üretimi durdurma yetkisi olması gerekiyor.
Türkiye’den Uygulama Örnekleri
Türkiye’deki gerçek uygulamalardan örneklerle, küresel sistemlerin nasıl yerelleştirilebileceğini anlattım:
1. Tedarikçi Entegrasyonu
Tedarikçileri eğitmeden yalın üretimi tam anlamıyla uygulamak imkansız.
Örnek:
TOFAŞ, tedarikçileri için “Yalın Yolculuk Programı” yürütüyor: Eğitimler, ziyaretler, ödüller…
2. İşgücü Esnekliği
Çalışanların farklı işlerde yetkin hale gelmesi, üretimde esneklik kazandırıyor.
Örnek:
Ford Otosan’da montaj operatörleri her 6 ayda bir istasyon değiştirerek farklı beceriler kazanıyor.
3. Yerel Kaizen Kültürü
Sürekli iyileştirme sadece mühendislerin değil, herkesin sorumluluğu.
Örnek:
Arçelik Eskişehir’deki “Geliştiren Fikirler Platformu” sayesinde bir yılda 4.500’ün üzerinde öneri hayata geçirildi.
Çıkarımlar: Ne Öğrendik?
- Küresel ilke, yerel uygulama: Yalın üretimin temel prensipleri evrenseldir ama uygulama yerelleşmelidir.
- Veriye dayalı uyum: Strateji–operasyon uyumu, hissiyata değil, net ve ölçülebilir verilere dayanmalıdır.
- Zihniyet değişimi şart: Teknik bilgi yetmez; kültürel dönüşüm, liderlik ve iletişim becerileriyle desteklenmeli.
Transfer Değil, Dönüşüm
Küresel sistemleri yerelde uygulamak bir “kopyala–yapıştır” meselesi değil. Bu, stratejik, kültürel ve operasyonel bir dönüşüm süreci. “Asal kardeşlik” metaforu, strateji ve operasyon gibi farklı alanların birbirini nasıl tamamlayabileceğini gösteriyor. Doğru uyum sağlandığında, yerel saha yönetiminde sürdürülebilir başarı mümkün hale geliyor.
Serinin bir sonraki yazısında, planlama–finans–saha yönetimi üçgeni üzerinden asal kardeşlik kavramı daha da derinleştirilecek.
Kaynakça
- Womack, J., Jones, D., Roos, D. (1990). The Machine That Changed the World.
- Womack, J., Jones, D. (1996). Lean Thinking.
- Liker, J. (2004). The Toyota Way.
- Ohno, T. (1988). Toyota Production System.
- TMMOB Makina Mühendisleri Odası Raporları (2022–2024)
- Ford Otosan & Arçelik Raporları (2021–2024)
okandinc 