Herkes Aynı Dili Konuşuyor Ama Derdi Farklı

Son zamanlarda konut meselesi neredeyse her gün gündemde. Televizyon ekranlarında siyasetçiler sosyal konut projelerinden bahsediyor, sosyal medyada ise “şöyle çözülür”, “böyle yapılmalı” diye fikirler uçuşuyor. Kimine göre devlet ucuz ev yapıp kiraya vermeli, kimine göre belediyeler el atmalı bu işe.

Ama bana sorarsanız, mesele bu kadar basit değil. Benim gördüğüm, yaşadığım ve öğrendiğim kadarıyla asıl sorun, konuttan çok daha derin bir yerde duruyor.

Bu yazıyı sadece bir eleştiri yazısı olsun diye değil; hem yaşadıklarımı paylaşmak hem de biraz düşündürmek için kaleme aldım. Çünkü bugünkü şehircilik tartışmalarını anlayabilmek için sadece bugüne değil, geçmişe, hatta okul sıralarına kadar dönmek gerekiyor.

Öğrendiklerim: Turgut’tan Takaki’ye Uzanan Bir Yolculuk

İlkokulda şunu anladım: Öğrenmek sadece bilgiyle başlamıyor, saygıyla başlıyor. Öğretmenlerim önce sevgiyi öğretti, sonra bağ kurmayı. Eğitim, sadece tahtaya yazılan değil; insana işlenen şeymiş. Bunu orada, o yaşta fark ettim. Hayatımda iz bırakan birçok öğretmenim oldu ama bazıları gerçekten yönümü değiştirdi.

Ortaokulda sıra arkadaşım Turgut’tu. Türkçeyi hiç bilmiyordu. Ben de İngilizceyi… Orta 1’den lise sonuna kadar aynı sıralarda oturduk. Bugün Turgut Türkçeyi ana dili gibi konuşuyor ama ben hâlâ İngilizceyle boğuşuyorum. Bu küçük hikâye bile bize bir şey söylüyor: Asıl meselemiz konut değil, aidiyet. Turgut’un en büyük yatırımı bir ev değil, bir dildi. O dille hayata tutundu, kalıcılığı orada buldu.

Bir gün matematik öğretmenim karneme sadece bir cümle yazdı: “Okan’dan iyi bir makine mühendisi olur.” Oldum da. Sonra üniversite geldi. Her hocamın bende yeri ayrı ama Alp Esin Hoca’nın yeri bambaşka. Ondan sadece analiz yapmayı değil, hatayı önceden görmeyi, riskleri hesaplamayı öğrendim. Şehir planlaması da biraz böyle zaten—ihtimali önden görebilmek meselesi.

Ve elbette Takahiro Takaki. Japon bir hoca. Bana hayat boyu unutamayacağım bir şeyi öğretti: Eğilmek, küçülmek değildir. Bazen daha yükseğe çıkmak için eğilmek gerekir. İşte bu bakış açısını şehirlerimize, politikalarımıza yansıtamadığımız sürece biz sadece beton yükseltiriz. Medeniyeti değil.

Gerçek Sorun Ne, Gerçekten?

Bugün nerede olursanız olun, aynı cümleyi duyuyorsunuz: “Konut sıkıntısı var.” Ama ben buna pek katılmıyorum. Sorun ev bulamamak değil aslında—vizyon eksikliği. Asıl mesele, yaşanabilir şehirler kuramamak. Daha da önemlisi, geleceği doğru düzgün planlayamamak.

 Rakamlarla Gerçekler: Son 20 yılda Türkiye’de hane sayısı %45 arttı ama planlı konut üretimi bu hızla gitmedi. TÜİK’in 2024 verilerine göre Türkiye’de toplamda 24 milyon konut var. Fakat bunların %35’i 20 yaşın üzerinde ve enerji verimliliği açısından oldukça zayıf.

 Dünya ile Karşılaştırma: Almanya her yıl 400 bin civarında yeni konut yapıyor, bunun dörtte biri sosyal konut. Ama burada asıl fark şu: Bu binalar pasif enerji evleri standardına uygun inşa ediliyor. Yani mesele sadece kaç bina yaptığın değil, nasıl yaptığın.

Peki biz ne yapıyoruz? Hâlâ kentsel dönüşümü parça parça, çıkar hesabıyla yönetiyoruz. Mahalle yolları kişisel rantlar uğruna bir sağa, bir sola kayıyor. Örneğin Bursa’daki Yalova Yolu’nu bilenler bilir—şehrin en düz yollarından biri. Eski santral garajına kadar dümdüz gider. Ama yol genişletilirken bir noktada Gençosman Mahallesi’nde yol aniden sola kıvrılıyor. Neden mi? Belki birinin arsasına denk gelmemek için.

Şehir böyle mi planlanır? Elbette hayır. Yol şehre göre çizilir, şehir yola göre değil. Ama bizde işler tersine dönmüş durumda. Bu yüzden ev değil, çarpıklık çoğalıyor.

---

Sosyal Konut mu, Sosyal Bilinç mi?

Bazıları “Devlet ucuz ev yapsın, kiraya versin” diyor. İyi de sonra ne olacak? O evler nereye yapılacak? Kaç yıl dayanacaklar? Ulaşım nasıl sağlanacak? Suyu, enerjisi, altyapısı ne olacak? Eğer çözüm sadece ucuz evse, biz bu zamana kadar çoktan konut cennetine dönüşmüş olmamız gerekirdi.

 Örnek Ülke – Singapur: Singapur bu konuda dünya liderlerinden. Halkın %80’i devlet destekli konutlarda yaşıyor ama bu konutlar öyle gelişigüzel inşa edilmiyor. Metroya entegre, merkezi planlı, enerji açısından oldukça verimli yapılar bunlar. Yani orada mesele sadece “ev” değil; bir yaşam sistemi kuruluyor.

Aslında bizim sosyal konuta değil, sosyal konuta ihtiyaç duymayacak bir topluma ihtiyacımız var.

Bir ülkenin yoksunluklarını gidermek, sadece konut yapmakla olmaz. İnsanların gelirini artırmadan, eğitimi güçlendirmeden, yaşam becerilerini kazandırmadan yapılan her bina sadece dört duvar olur. Sosyal adalet, sadece betondan doğmaz.

Peki Ne Yapmalıyız?

İşe en baştan başlamamız gerekiyor—şehirleri sıfırdan düşünmeliyiz. Yeni kentler kuracaksak, bunlar sadece binalardan ibaret olmamalı. Düz yollarıyla ulaşımı kolay, enerji verimliliği yüksek, akıllı sistemlerle donatılmış uydu kentler olmalı. Ve her yeni bina en az şu özellikleri taşımalı:

• En az %60 enerji tasarrufu sağlayan sistemlerle inşa edilmeli,
• Gri su arıtma sistemleriyle kullanılan su tekrar kazandırılmalı,
• Yağmur suyunu toplayan sistemlerle su israfı önlenmeli,
• Güneş panelleri, dijital altyapı ve akıllı sayaçlarla sürdürülebilir olmalı.

 Biraz Veriyle Bakalım: Türkiye’de suyun %74’ü tarımda kullanılıyor, sadece %11’i evlerde. Ama şehir içindeki su kaybı %36. Gri su sistemleriyle bu kaybı %10’a kadar düşürmek mümkün.

 Dünya’dan İlham – Freiburg, Almanya: Vauban Mahallesi tam anlamıyla geleceğin mahallesi. Sıfır karbon hedefiyle kurulan bu bölgede evler güneş enerjili, sokaklar bisiklet dostu, yağmur suyu sistemi aktif. İnsanlar marketten okuluna her yere yürüyerek ulaşabiliyor. Kentsel tasarım, doğrudan sürdürülebilir yaşamı destekliyor.

 Türkiye’den Umut Veren Bir Adım – Eskişehir: Tepebaşı Belediyesi, park ve sosyal tesislerde gri su sistemleri kullanarak %40’a varan su tasarrufu sağladı. Küçük gibi görünen bu uygulamalar, doğru planlanırsa büyük dönüşümlere öncülük edebilir.

Ama şunu unutmamak lazım: Bu sadece teknik bir konu değil, kültürel bir dönüşüm de gerekiyor. Artık “en yüksek kat bende olsun” zihniyetinden çıkmamız lazım. Yeni nesiller için komşuluk, ortak alanlar, yeşil alanlar ve dijital erişim çok daha önemli hâle gelmeli.

Yeni Nesil Evler mi, Yeni Nesil İnsanlar mı?

Artık ev yapmak kolay ama insan yetiştirmek zorlaştı. Asıl ihtiyacımız sosyal konut değil, konuta ihtiyaç duymayacak bir yaşam standardı. Bu da sadece mühendislikle değil; iyi bir eğitim sistemi, kültürel gelişim, akılcı planlama ve dürüst bir yönetişimle mümkün olur.

Bu yazıyı yazarken sık sık öğretmenlerimi düşündüm. Çünkü bugün olaylara nasıl yaklaştığım, bana geçmişte ne öğretildiğiyle doğrudan bağlantılı. O yüzden bu satırları yazarken hepsine gönülden teşekkür ediyorum.

Unutmayalım: Konut dediğimiz şey sadece dört duvar değil. Bazen bir fikir, bazen bir değer, bazen de bir duruştur. Ve ancak bu değerleri yeniden inşa edersek, gerçekten şehir kurmuş oluruz.