GÜVENİLİRLİK: SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİN SESSİZ TEMELİ

3.1. Başlangıç: Güven Olmadan Devam Edilmez

Sürdürülebilirlikle ilgili çalışmalar çoğunlukla çevresel faktörlere—karbon emisyonu, enerji tasarrufu, kaynakların kullanımı—odaklanır.

Fakat bu göstergeler, bir sistemin neden iflas ettiğini açıklamakta çoğu zaman yetersiz kalır.

Çünkü yalnızca verimli olmak ya da doğa dostu olmak, sistemi uzun vadede ayakta tutmaya yetmez.

Gerçekten sürdürülebilir bir yapı oluşturmak istiyorsak, önce onun güvenilirliğini sağlamak gerekir.

Bir köprünün gücü sadece yapım malzemesinde değil, onu kullananların hissettiği güvendedir.

Bu kitap da tam olarak bunu savunuyor: Sürdürülebilirlik aslında psikolojik ve toplumsal bir zemine dayanır.

Ve bu zeminin temel taşı GÜVENİLİRLİKtir.

Güvenilirlik sadece arızaların azlığı anlamına gelmez.
Süreçlerin sorunsuz işlemesi de tek başına yeterli değildir.

İnsanların, o sistemin gelecekte de var olacağına, adaletli ve anlaşılır şekilde işleyeceğine olan inancı esas olan şeydir.

Bu güven bir kez zedelendi mi, en çevreci görünen sistem bile çökmeye başlar.

3.2. Güvenilirlik: Birden Fazla Katmandan Oluşur

Bu kitap, güvenilirliği yalnızca mühendislik açısından değil, farklı düzeylerin bir araya geldiği bir sistem olarak ele alıyor:

1. Donanımsal Güvenilirlik
Makine ve altyapı sistemlerinin çalışma süresi, hata verme olasılığı, bakım sıklığı gibi fiziksel ve dijital bileşenler.

2. Süreç Temelli Güvenilirlik
Kurumsal yapılar, karar alma sistemleri ve yönetim modelleri.
Yani, süreçlerin tutarlılığı ve görevlerin açıklığı.

3. İnsani Güvenilirlik
Toplumsal algı, davranış kalıpları, etik inançlar ve eğitim seviyeleri.
Sisteme güven var mı? Katılım sağlanıyor mu? Şeffaflık hissediliyor mu?

Bu üç düzey bir arada ilerlemiyorsa, sistem zayıf kalır.

Mesela altyapı mükemmel olabilir, süreçler ideal şekilde planlanmış olabilir…

Ama insanlar kendilerini dışarıda bırakılmış veya belirsizlik içinde hissediyorsa, sistem çökmeye mahkûmdur.

3.3. Örnek Vakalarla Derinleşme

 Örnek 1: NASA – Challenger Kazası ve Güven Krizi

1986’da, milyonlarca kişi Challenger’ın fırlatılışını heyecanla izlerken, 73 saniye içinde her şey sona erdi ve 7 astronot hayatını kaybetti.

Raporlar bunun yalnızca teknik bir sorun değil, güven ve iletişim eksikliği olduğunu gösterdi.

• Mühendisler, düşük sıcaklıklarda O-ring conta sorunu yaşanabileceğini biliyordu.
• Ancak bu bilgi yöneticilere ulaşamadı.
• Kararlar, baskı, gösteriş kaygısı ve politik sebeplerle alındı.

 Sonuç: Gerçek güvenilirlik, teknolojiden değil; açık iletişimden ve dinlemeye değer verilen bir kültürden doğar. Hiyerarşi varsa ama konuşma zemini yoksa, bilgi göz ardı edilir.

 Örnek 2: Dünya Sağlık Örgütü – Cerrahi Kontrol Listesi

DSÖ’nün geliştirdiği sade bir kontrol listesi, dünya genelinde cerrahi ölüm oranlarını %30 düşürdü.

Liste, ameliyat öncesi ve sonrası ekibin uygulaması gereken basit ama etkili maddelerden oluşuyordu.

İleri teknolojiye ya da büyük bütçelere gerek kalmadan büyük bir fark yaratıldı.

 Sonuç: Güvenilirlik, bazen yenilikten değil; alışkanlıklardan, kararlılıktan ve tutarlılıktan doğar.

 Örnek 3: Virginia Mason Hastanesi – Hasta Odaklı Yalın Yönetim

Toyota’nın üretim sisteminden esinlenen Virginia Mason Hastanesi, yalın yönetimi sağlık alanına taşıdı.

Amaç yalnızca israfları azaltmak değildi. Temel hedef, hasta güvenliğini artırmaktı.

• Personel, hataları açıkça ifade etmeye teşvik edildi.
• Herkes için “bu hasta için güvenli mi?” sorusu öncelikli hale geldi.
• Bütün sistem bu güven ekseninde yeniden düzenlendi.

 Sonuç: En yüksek güvenilirlik seviyesi, insan hayatını merkeze alan sistemlerle mümkündür. Ve bu, sadece araçlarla değil; değerlerle inşa edilir.

3.4. Kapanış: Güven Olmazsa, Sürdürülebilirlik Süs Gibi Kalır

Bugün birçok kurum ve yapı “sürdürülebilirlik” ifadesini kullanıyor.

Karbon nötr hedefler, yeşil stratejiler, çevreci raporlar havada uçuşuyor.

Ama güven temeline dayanmayan her çaba, bir gösteriden ibarettir.

Güvenin olmadığı yerde sürdürülebilirlik, bir illüzyondur.

Ne kadar çevreci görünse de, güven vermeyen bir yapı ayakta kalamaz.

Güvenilirlik, mühendislikle, yönetişimle ya da etikle tek başına açıklanamaz.

O, sistemin teknik becerisiyle insanın içsel inancı arasında kurulan bir bağdır.

Ve eğer o bağ koparsa, sistem ardında yalnızca enkaz bırakır.