Bursa, bir zamanlar su zenginliğiyle anılan bir şehirdi. Uludağ’dan süzülen kaynaklar, bereketli ovayı besleyen dereler ve göller, bu kente “su şehri” unvanını kazandırmıştı. Ancak bugün, ne yazık ki bu unvanı yalnızca nostaljiyle anıyoruz. Çünkü Bursa, 2025 itibariyle su açısından tarihinin en ciddi krizini yaşıyor. Bu çalışma, tamamen kendi araştırmalarım, saha gözlemlerim ve veri incelemelerime dayanmaktadır. Amaç, yaşanan su krizinin arka planını objektif bir şekilde ortaya koymak ve çözüm odaklı öneriler sunmaktır.
Yaptığım analizlerde, Bursa’nın bugün karşı karşıya kaldığı bu durumun ani bir felaket olmadığını gördüm. Aksine, yıllardır süregelen ihmal, kötü yönetim ve toplumsal bilinç eksikliğinin kaçınılmaz bir sonucu. Nilüfer Barajı tamamen kurumuş, Doğancı Barajı ise neredeyse son nefesini veriyor. İki ana su kaynağının da %0’a yakın doluluk seviyelerinde olması, bir tesadüf değil; yılların birikmiş sorunlarının sonucu.
Günde ortalama 500.000 metreküp su tüketen 3 milyondan fazla insan yaşıyor bu şehirde. Tarımı, sanayisi, turizmi ve sosyal hayatıyla büyük bir ekonomik dinamizme sahip. Ancak temel bir gerçek var: Su olmadan bu dinamizm sürdürülemez. Ve bu çalışmayı hazırlarken zihnimde tek bir soru vardı: “Bursa bu noktaya nasıl geldi ve buradan nasıl çıkacak?”
Yaptığım saha görüşmeleri, yerel kaynakların incelenmesi ve ulusal/uluslararası örneklerin analizi sonucunda gördüm ki, sorunlar karmaşık ama çözümsüz değil. Japonya, Almanya ve İngiltere gibi ülkelerin su yönetimi politikalarını Bursa’ya uyarlayarak biz de su krizini yönetebiliriz. Yeter ki bu meseleyi sadece teknik bir sorun değil, aynı zamanda sosyal, politik ve kültürel bir dönüşüm alanı olarak görelim.
SON 20 YILDA YAPILAN HATALAR VE İHMALLER
Plansızlık, Geç Kalmış Yatırımlar ve İhmal Edilen Alternatifler
Son 20 yılda Bursa’da nüfus artışı ve iklim değişikliği etkileri açıkça gözlenirken, su yönetiminde bu gerçekleri dikkate alan bir planlama yapılmadı. 2007 yılında devreye giren Nilüfer Barajı, o dönem için büyük bir adımdı. Ancak o günden bu yana, Bursa’nın artan su ihtiyacını karşılamak üzere ne yeni bir baraj inşa edildi ne de mevcut kaynakları destekleyecek alternatif sistemler geliştirildi. Bu, kent yöneticilerinin uzun vadeli düşünme refleksinin eksikliğini gösteriyor.
2025 yılındaki kuraklık, Bursa’nın su altyapısının ne kadar kırılgan olduğunu gözler önüne serdi. Uludağ’da son iki yıldır kar yağışı az, yağmur düzensiz. Barajları besleyen doğal döngü bozuldu. Fakat bu senaryo yeni değil. İklim verileri bu riski yıllar önce gösteriyordu. Buna rağmen yedek barajlar, yapay göletler ya da yeraltı suyu enjeksiyon sistemleri gibi projeler rafa kaldırıldı.
Çınarcık Barajı’ndan su çekilmesi ise neredeyse son anda alınmış bir acil durum önlemi. Oysa bu bypass hattı yıllar önceden tam kapasiteyle devreye alınmış olsaydı, bu krizi bu kadar derinden yaşamıyor olabilirdik. Bugünkü tablo, ihmalin net bir sonucu.
İklim Krizini Görmezden Gelmek
Küresel iklim krizinin etkileri artık inkâr edilemeyecek kadar somut. Yağış rejimleri değişti, kuraklık süreleri uzadı. Fakat ne yazık ki Bursa’da bu gerçeklik ciddiyetle ele alınmadı. Hazırlanan iklim uyum planları sadece raporlarda kaldı. Ne yerel yönetimler ne de merkezi idare, bu risklere karşı somut altyapı yatırımları yapmadı.
Özellikle ani sağanak yağışlar sırasında, altyapı yetersizliği nedeniyle sular şehir dışına boşa aktı. Oysa bu yağmurların en azından bir kısmı yer altına sızdırılarak akiferler beslenebilirdi. Bunun için su tutucu alanlar, geçirgen yüzeyler, yeraltı sarnıçları gibi birçok uygulanabilir yöntem vardı.
Uludağ’ın eteklerindeki ormanların azalması da ayrı bir problem. Ağaçsızlaşma, yalnızca toprağı değil, suyu da tutamıyor. Bu da barajların daha az beslenmesine yol açıyor. Gördüğüm kadarıyla, doğayla uyumlu bir kent planlamasından hâlâ çok uzaktayız.
Altyapı Zafiyetleri: Kayıp-Kaçaklar, Yetersiz Denetim
Bursa şehir merkezinde kayıp-kaçak oranı %19 civarında. Türkiye ortalamasına göre kabul edilebilir gibi görünse de, ilçelerde durum çok daha kötü. Örneğin İnegöl gibi sanayi ve tarımın yoğun olduğu yerlerde bu oran %50’yi geçiyor. Bu, suyun neredeyse yarısının boşa aktığı anlamına geliyor. Yani sorun sadece kaynakta değil, dağıtımda da büyük.
Gri su sistemleri, arıtılmış suyun sanayide veya yeşil alanlarda kullanılması gibi modern uygulamalara ise neredeyse hiç geçilmedi. Bursa gibi sanayiyle öne çıkan bir şehirde, bu eksiklik kabul edilemez.
Yeraltı Suyu Talanı ve Denetimsiz Ticari Kullanım
Bu konuyu araştırırken beni en çok şaşırtan verilerden biri şu oldu: Bursa’da yıllık 4,4 milyon metreküp suyu şişeleyip satan 14 tane ambalajlı su üretim tesisi bulunuyor. Bu tesislerin çoğu suyu neredeyse bedavaya alıyor. Aynı zamanda birçok sanayi tesisi de yeraltı suyunu kontrolsüzce çekiyor. Sonuç? Bazı bölgelerde su tablası 10 metreden 250 metre derinliğe inmiş. Bu dramatik düşüş, kontrolsüz bir su tüketiminin doğrudan göstergesi.
Yeraltı suyu, sadece bugünün değil, geleceğin de teminatı. Ama burada sürdürülebilirlik tamamen göz ardı edilmiş. Denetimsizlik, ucuz su kullanımı ve uzun vadeli plan eksikliği bu krizin en büyük tetikleyicilerinden biri oldu.
Tarım ve Sanayideki Yanlış Uygulamalar
Tarımda Suyun Hâlâ “Sınırsız” Zannedilmesi
Bursa Ovası, Türkiye’nin tarımsal üretim merkezlerinden biri. Toprakları bereketli, ürün çeşitliliği zengin. Ancak yıllardır yaptığım gözlemler ve çiftçilerle yaptığım görüşmelerden çıkardığım net bir sonuç var: Tarımda su hâlâ sınırsız bir kaynak gibi tüketiliyor.
Bugün hâlâ, Bursa’da tarımsal sulamanın büyük kısmı “salma sulama” yöntemiyle yapılıyor. Yani su, tarlalara açık kanallardan akıtılıyor. Ne yazık ki bu yöntem, suyun %50’sinden fazlasının buharlaşma, sızıntı ya da drenaj yoluyla boşa gitmesine neden oluyor. Oysa damla ya da yağmurlama sulama gibi modern teknikler, hem verimi artırıyor hem de ciddi oranda su tasarrufu sağlıyor.
Devletin ve yerel yönetimlerin bu dönüşüm için yeterince hızlı hareket etmediği açık. Tarım destekleri hâlâ ağırlıklı olarak üretim miktarına dayalı veriliyor; su verimliliğine değil. Sulama kooperatiflerinin çoğunda modern sulama kullanımı bir zorunluluk değil. Çiftçi isterse geçiyor, istemezse eski yöntemle devam ediyor.
Bir diğer önemli konu da ürün deseninin yanlış seçilmesi. İklim krizi kapıda; kuraklık daha sık ve sert yaşanıyor. Ancak hâlâ suya en çok ihtiyaç duyan mısır, şeker pancarı gibi ürünler ovada yaygın şekilde ekiliyor. Oysa artık, iklimle uyumlu, daha az su isteyen ürünlere yönelmek zorundayız. Bu dönüşüm teşvikle de olsa yapılmak zorunda.
Sanayide Aşırı Tüketim, Geri Kazanım Yok Denilecek Kadar Az
Bursa’nın sanayi altyapısı, Türkiye’nin lokomotiflerinden biri. Otomotiv, tekstil, makine, gıda… Her biri çok değerli. Ama aynı zamanda çok su tüketen sektörler. Yaptığım araştırmalarda beni en çok etkileyen şey şu oldu: Sanayi tesislerinin büyük kısmı, suyu kullandıktan sonra geri kazanmıyor, doğrudan deşarj ediyor.
Su geri dönüşüm sistemleri hâlâ çok sınırlı. Organize Sanayi Bölgeleri’nde geri kazanım tesisi olan işletme sayısı çok az. Olanlar da genellikle bu sistemleri göstermelik çalıştırıyor. “Sıfır sıvı atık” prensibi henüz yaygınlaşmadı. Dahası, yıllar boyunca birçok fabrikanın yeraltı suyunu düşük maliyetle hatta ücretsiz kullandığı da bilinen bir gerçek. Bu durum, su tasarrufu için motivasyonu ortadan kaldırdı.
Bursa gibi sanayi yoğunluğu yüksek bir şehirde, bu tablo sürdürülebilir değil. Sanayi atıkları yer altı ve yer üstü sularını kirlettiğinde, sadece su miktarı değil kalitesi de düşüyor. Bu da içme suyu teminini daha pahalı ve daha zor hale getiriyor.
Artık sanayinin su verimliliğine yatırım yapması bir tercih değil, bir zorunluluktur. Devlet ve yerel yönetim bu dönüşümü ya teşvikle desteklemeli ya da yaptırımla zorunlu kılmalıdır. Başka yol yok.
BİREYSEL SU TÜKETİM ALIŞKANLIKLARI VE TOPLUMSAL BİLİNÇ EKSİKLİĞİ
Su Bolken Hiç Kimse Umursamadı
Bursa’da uzun yıllar boyunca suyun kıymeti çok az hissedildi. Barajlar doluydu, musluklardan su hep aktı. Su ucuzdu, kısıtlama yoktu. Doğal olarak, halkın büyük çoğunluğu da suyun değerini ancak musluklar kesilince anlamaya başladı.
Yaptığım analizlerde Bursa’daki kişi başı günlük su tüketiminin 200 litreyi geçtiğini gördüm. Almanya’da bu oran yaklaşık 120 litre. Bu fark, aslında sadece gelir ya da yaşam tarzı farkı değil; bilinç farkı. Biz musluğu açıp istediğimiz kadar akıtırken, bazı ülkelerde insanlar sabunlanırken bile suyu kapatıyor.
Son yıllara kadar Bursa’da suyla ilgili ne kapsamlı bir kamuoyu kampanyası yapıldı, ne de okullarda çocuklara su tasarrufu eğitimi verildi. Tüketim alışkanlıklarımız, kriz öncesine kadar tamamen konfor odaklıydı. Oysa bu kriz, bize suyun bir hak değil, bir sorumluluk olduğunu acı şekilde öğretti.
Tasarruf Teknolojileri: Hâlâ Hayatımıza Girmedi
Bugün en basit musluk aparatları bile evdeki su tüketimini %30’a kadar azaltabiliyor. Ama Bursa’da hâlâ bu ürünleri kullanan hane sayısı oldukça az. Çift kademeli klozetler, verimli duş başlıkları, musluk perlâtörleri… Bunlar hâlâ lüks ürünler gibi görülüyor. Oysa bunlar, artık her evde zorunlu hale getirilmeli.
Yeni konut projelerinde yağmur suyu toplama sistemleri, gri su geri dönüşüm altyapıları yok denecek kadar az. Belediyelerin yapı ruhsatlarında bu tür sistemleri zorunlu kılması gerekirken, bu yönde bir gelişme göremiyoruz. Yani sadece davranış değil, altyapı eksikliği de bireysel tasarrufu kısıtlıyor.
Yanıltıcı Söylemler ve Toplumsal Rehavet
Su sorunu büyümeye başladığında bile bazı çevrelerde “Bursa susuz kalmaz” gibi rahatlatıcı ama temelsiz söylemler çok yaygındı. Ne zaman ki barajlar sıfıra indi, o zaman gerçek konuşulmaya başlandı. Ama iş işten geçmişti.
Son aylarda insanlar bilinçlenmeye başladı; oto yıkamacılar kepenk kapatıyor, vatandaşlar duş süresini kısaltıyor. Ancak bu tepkiler, kriz sonrası refleksler. Oysa su yönetimi kriz anında değil, kriz öncesinde kazanılır. Toplumsal farkındalık geç oluştuğu için bugün çok daha ağır bedeller ödüyoruz.
Tarımda eski sulama alışkanlıkları, sanayide kontrolsüz tüketim, bireyde ise bilinç eksikliği… Bunların hepsi, Bursa’yı bugünkü kritik noktaya getiren zincirin halkaları. Hiçbiri tek başına krizi yaratmadı ama hepsi birlikte, geri döndürülmesi zor bir tabloya yol açtı.
Ama hâlâ geç değil. Bu kriz, aynı zamanda büyük bir dönüşüm fırsatı. Eğer bugünkü hatalardan ders alıp, hem sistemsel hem bireysel düzeyde kalıcı değişim adımları atarsak; Bursa su krizini aşar ve örnek bir kent haline gelebilir.
BURSA’NIN SUSUZ KALMAMASI İÇİN ACİL EYLEM PLANI
Bu çalışmayı yürütürken karşıma çıkan en çarpıcı gerçek şuydu: Bursa artık “kriz” değil, tam anlamıyla “acil durum” yaşıyor. Barajlar neredeyse boş, yeraltı suyu tükenmiş, yağmur beklemek ise artık bir strateji değil, kumar. Bu noktada, günü kurtaracak değil, günü ayakta tutacak çok sert ve net adımlar atılması gerekiyor.
Bu bölümde önerdiğim kısa vadeli önlemler, bilimsel kaynaklara, saha gözlemlerime ve yerel uygulamalara dayanıyor. Ama en önemlisi, zamanla yarıştığımızı unutmamak. Her gün, her saat önemli.
Planlı Su Kesintileri ve Basınç Yönetimi
Evet, kesinti kulağa hoş gelmiyor. Ama bugün “konfor mu hayat mı?” sorusunu sormamız gerekiyor. BUSKİ’nin başlattığı dönüşümlü su kesintileri şu an için en mantıklı çözüm. Bu kesintiler sayesinde günde yaklaşık 100.000 metreküp su tasarrufu sağlanabiliyor. Bu rakam, şu anki durumda hayati önemde.
Bu uygulama sadece sürdürülmekle kalmamalı, aynı zamanda sistematikleştirilmeli. Mahallelere göre net, adil ve şeffaf bir kesinti takvimi hazırlanmalı. Hastaneler gibi kritik kurumlar dışında tüm kullanıcılar bu programa uymalı. Ayrıca, gece saatlerinde şebeke basıncının düşürülmesiyle hem su kullanımı azaltılabilir hem de kaçak su çıkışı kontrol altına alınabilir.
Acil Yedek Su Temini ve Bypass Sistemleri
Çınarcık Barajı’ndan gelen su şu an Bursa’nın can damarlarından biri. Günde 100 bin metreküp su buradan aktarılıyor. Bu kapasite, daha da artırılmalı. DSİ ile iş birliği yapılarak, Çınarcık’taki endüstriyel kullanım kontenjanları bir süreliğine şehir kullanımına yönlendirilmelidir.
Ayrıca, BUSKİ’ye ait 155 derin kuyu tam kapasiteyle çalıştırılmalı ama dikkatli olunmalı. Aşırı yeraltı suyu çekimi, kalıcı hasarlara yol açabilir. Bu yüzden çekim kontrollü, planlı ve dönüşümlü yapılmalı.
Gerekirse İznik Gölü ya da Mustafakemalpaşa Çayı gibi diğer su kaynakları geçici olarak devreye alınmalı. Arıtma sistemiyle entegre edilecek şekilde bu kaynaklardan takviye yapılabilir. Şehrin yüksek kotlu mahalleleri için ise tankerlerle geçici su desteği sağlanmalı.
Geçici Yasaklar ve Kullanım Kısıtlamaları
Kriz geçene kadar bazı alışkanlıklarımızdan mecburen vazgeçmeliyiz. Araç yıkama, halı yıkama, bahçe sulama gibi yüksek su tüketimli faaliyetler, resmi bir kararla durdurulmalı. Oto yıkamacılar, kendi inisiyatifiyle dükkân kapatan esnaflar, bu konuda örnek oldu. Şimdi bu adımlar kurumsallaştırılmalı.
Diyarbakır gibi bazı illerde benzer uygulamalar başarıyla yürütüldü. Bursa da bu konuda net olmalı: Geçici yasaklar, suyu kurtarır. Belediyeler ayrıca kendi park ve bahçelerinde sulamayı minimuma indirmeli. Mümkünse yalnızca geri kazanılmış veya kuyu suyu kullanılmalı.
Kamu Kurumları ve Sanayide Acil Tasarruf Adımları
Belediyeler, devlet daireleri, okullar, hastaneler… Tüm kamu kurumları için su tüketimini düşürecek acil bir tasarruf protokolü oluşturulmalı. Temizlik hizmetleri su odaklı değil, silme sistemine dayalı olarak yeniden planlanmalı. Tuvaletlere uyarı afişleri, musluklara zamanlayıcı sistemler kurulabilir.
Sanayi için de kritik bir döneme giriyoruz. Özellikle su yoğun sektörler (tekstil, gıda, kimya) üretim kapasitelerini düşürmeli ya da üretim süreçlerini geçici olarak durdurmalıdır. Sanayi kuruluşlarından su tüketimlerini %20 oranında azaltmaları istenebilir. Geri dönüşüm sistemlerini hızlıca kurmak isteyen firmalara teknik destek sunulmalı.
Hane Halkında Davranış Değişikliği Şart
Su krizini halkın desteği olmadan çözmemiz imkânsız. Bu nedenle, her vatandaşın günlük kullanım alışkanlıklarını hemen değiştirmesi gerekiyor. Araştırmalar gösteriyor ki, sadece duş süresini 2 dakika kısaltmak bile günde milyonlarca litre su tasarrufu anlamına geliyor.
- Duş süresi 5 dakikayı geçmemeli.
- Sabunlanırken su mutlaka kapatılmalı.
- Elde bulaşık yıkanmamalı, makine tam dolmadan çalıştırılmamalı.
- Bahçe sulaması ya da araba yıkama tamamen durdurulmalı.
- Sebze/meyve yıkama suları biriktirilip klozette ya da bahçede kullanılmalı.
Belediyeler bu konuda yaratıcı olmalı: Tasarruf timleri kurularak mahallelerde bilgilendirme yapılabilir. Sosyal medya ve yerel televizyonlarda kısa ama etkili videolar, görseller paylaşılmalı. Su faturalarında yapılan tasarrufun maddi getirisi doğrudan gösterilmeli.
Şebeke Onarımları ve Kaçakların Acil Tespiti
Elimizdeki su kaynakları sınırlıysa, onları kaybetmemek şart. Bu nedenle kaçakların acilen tespit edilip onarılması gerekiyor. Özellikle ilçelerde %50’ye varan kayıplar söz konusu. BUSKİ ekipleri ve taşeron destek gruplarıyla birlikte, 7/24 onarım takımları oluşturulmalı.
Ayrıca kaçak su kullanan yerler denetlenmeli: Yasadışı açılmış kuyular, izinsiz şebeke bağlantıları tek tek tespit edilip kapatılmalı. Bu konuda vatandaşların da ihbar hattı yoluyla sürece katılması sağlanabilir.
Kriz Yönetimi ve Şeffaf Bilgilendirme
Su gibi kritik bir konuda halkın güvenini kazanmanın tek yolu şeffaflıktır. Baraj doluluk oranları, eldeki rezerv miktarı, yapılan tasarruf oranları her gün kamuoyuyla paylaşılmalı. Bu hem motivasyonu artırır hem de manipülasyonu engeller.
Kriz Koordinasyon Kurulu oluşturulmalı. Belediyeler, BUSKİ, DSİ, sanayi odaları, STK’lar ve akademisyenler bu kurulda bir araya gelerek günlük durumu değerlendirmeli. Yeni bir karar alınacaksa, bu kurul aracılığıyla ortaklaşa duyurulmalı. Tek sesli, güven veren bir kriz yönetimi modeli, şu an için olmazsa olmazımız.
Bu acil eylemler, günü kurtarmak için. Ama unutulmamalı ki, su sadece bugün değil, yarın da lazım olacak. Asıl sınav, bu krizi atlattıktan sonra başlayacak. Yani bu eylem planı, bir son değil, uzun vadeli bir dönüşümün ilk adımıdır.
ORTA VE UZUN VADELİ STRATEJİLER: SU GELECEĞİNE YATIRIM
Bursa’daki su krizine dair yaptığım tüm gözlem, inceleme ve saha araştırmaları bana çok net bir tablo gösterdi: Bu kriz geçici değil. Yağmur yağdığında bir süreliğine rahatlayacağız ama köklü bir dönüşüm olmazsa, birkaç yıl içinde aynı hatta daha ağır bir tabloyla yeniden karşılaşacağız.
Bu yüzden, sadece bugünü değil, geleceği de güvence altına alacak stratejilere ihtiyacımız var. Aşağıda, kendi çalışmalarımdan yola çıkarak Bursa özelinde uygulanabilecek orta ve uzun vadeli önerileri sistematik şekilde paylaşıyorum. Bu stratejiler, sürdürülebilirliği sadece lafta bırakmayan, eyleme döken adımlardır.
1. Su Kaynaklarının Çeşitlendirilmesi ve Güçlendirilmesi
▪ Yeni Barajlar, Göletler ve Depolama Alanları
Mevcut barajlarımız kurak yıllarda yetersiz kalıyor. Bu durum bir kez daha yaşandığında aynı riski yaşayacağız. O nedenle, Çınarcık Barajı gibi mevcut projeler tam kapasiteye çıkarılmalı. Ayrıca Bursa çevresinde yeni su tutma yapıları (küçük göletler, yeraltı rezervuarları, yapay göller) planlanmalı. Akifer zenginleştirme yöntemleriyle fazla yağmur suyunu toprağa enjekte ederek yeraltında depolamak artık lüks değil, zorunluluk.
▪ Yeraltı Suyu Yönetimi
Yıllarca sınırsızca çekilen yeraltı suyu artık “bitti” demese de “alarm veriyor.” Bu nedenle, yeraltı suyu kullanımına kota getirilmeli. Kullanıcılar lisanslanmalı ve her çekim ölçülmeli. Ayrıca, kurak olmayan dönemlerde yağmur suyunu yer altına sızdıran sistemler kurulmalı. Yani sadece çekmemeli, beslemeliyiz.
2. Atık Suyun İkinci Hayatı: Geri Kazanım Zorunluluğu
Artık suyu bir kez kullanıp çöpe atmak gibi bir lüksümüz yok. Dünya bunu çoktan geride bıraktı. Bursa’da da atık su arıtma sistemlerinden çıkan temizlenmiş sular, ikinci sınıf su olarak tarımda, sanayide ya da yeşil alan sulamada mutlaka değerlendirilmelidir.
OSB’ler için zorunlu hale getirilecek bu uygulama, sanayiye ciddi tasarruf sağlar. Uzun vadede, Singapur örneğinde olduğu gibi, ileri arıtma teknolojileriyle içme suyu kalitesine yakın geri dönüşüm projeleri dahi geliştirilebilir. Ama halk psikolojisini gözeterek bu süreç şeffaf ve aşamalı yürütülmeli.
3. Yağmur Suyu Hasadı ve Yerinde Depolama
Bursa yılda yaklaşık 700 mm yağış alıyor. Bu hiç de az değil. Sorun, bu suyu tutamamak. Yeni yapılacak her bina, özellikle siteler, okullar, fabrikalar ve kamu binalarında yağmur suyu toplama sistemleri zorunlu hale gelmeli.
Çatılardan gelen yağmur suyu sarnıçlara alınabilir. Bu su bahçe sulamada, klozet beslemede, yangın rezervuarında kullanılabilir. Mahalle parklarında yağmur bahçeleri, sızdırma çukurları gibi çözümlerle yer altı suyu desteklenebilir. Japonya’da bu sistem onlarca yıldır kullanılıyor, neden Bursa’da olmasın?
4. Dış Kaynak Seçenekleri ve Deniz Suyu Arıtımı
Bursa’nın denize kıyısı yok, ama Gemlik Körfezi yakın. Deniz suyu arıtma (desalinasyon) tesisleri artık pahalı ama imkânsız değil. Özellikle kıyıya yakın bölgeler için küçük ölçekli tesisler planlanabilir. Bu su, şebekeye değil ama sanayiye ya da sulamaya verilebilir.
Ayrıca, çevre havzalardan su transferi seçeneği de rafa kaldırılmamalı. Tıpkı İstanbul’un Melen Projesi gibi, kuraklık senaryoları için farklı kaynaklardan yedek su hatları düşünülmeli.
TARIMDA VE SANAYİDE SÜRDÜRÜLEBİLİR SU KULLANIMI
Tarımda Modern Sulama Teknolojilerine Mecburi Geçiş
Tarımda hâlâ suyun büyük kısmı boşa gidiyor. Damla sulama, yağmurlama sistemleri artık yalnızca önerilmemeli, mecbur tutulmalı. Sulama kooperatifleri, yalnızca modern sulama yapan çiftçilere destek vermeli. Hatta, açık kanal kullananlara ek ücret uygulanabilir.
Ayrıca, ürün desenine müdahale edilmeli. Çok su isteyen ürünlerden vazgeçilip, kuraklığa dayanıklı bitkilere geçiş için çiftçiye hem eğitim hem teşvik verilmeli. Aksi halde, bu kriz sadece “su krizi” değil, aynı zamanda “gıda krizi”ne dönüşecek.
Sanayide Kapalı Devre Kullanım ve Geri Kazanım
Sanayi artık her damla suyu iki kez düşünerek kullanmalı. Fabrikalar için su geri dönüşüm sistemleri zorunlu hale getirilmeli. Soğutma sistemleri kapalı devreye alınmalı, atık su arıtıldıktan sonra yeniden üretimde kullanılmalı.
Devlet, bu yatırımları yapan sanayi kuruluşlarına teşvik vermeli. Ama yapmayanlara da net cezalar uygulanmalı. “Sıfır sıvı atık” ilkesi, Bursa’daki OSB’lerde standarda dönüşmeli.
KENTSEL ALTYAPI VE SU VERİMLİLİĞİ
Şebekelerde Akıllı Sistemler, Gerçek Zamanlı Takip
Şehir içi şebeke sistemleri yenilenmeli, SCADA gibi gerçek zamanlı izleme sistemleri kurulmalı. Her mahalleye özel “su izleme bölgeleri” (DMA) oluşturulmalı. Böylece hangi bölgede ne kadar kaçak, ne kadar tüketim var görülebilir.
Japonya gibi ülkelerde %5 seviyesine kadar düşürülen kaçak oranı, Bursa’da da hedeflenmeli. Bu sadece mühendislik işi değil, siyasi irade meselesidir.
Bina İçi Tasarruf Standartları ve Zorunlu Donanımlar
Yeni binalarda düşük debili musluklar, çift kademeli sifonlar, entegre lavabolu klozetler, gri su sistemleri gibi çözümler mecburi olmalı. Almanya’da, İngiltere’de bu uygulamalar yıllardır var. Bursa’da da neden olmasın?
Belediyeler, eski binalar için de dönüşüm teşvikleri verebilir. Ayrıca musluk aparatları, duş başlıkları gibi düşük maliyetli çözümler ücretsiz dağıtılabilir. Suyu verimli kullanan evlere ise ödüllendirici tarife indirimi uygulanabilir.
Akıllı Sayaçlar, Şeffaf Faturalandırma
Artık su tüketimini sadece ölçmek değil, yönetmek de şart. Akıllı sayaçlar, yüksek kullanımda uyarı verebilen, israfı önleyebilen sistemlerdir. Her kullanıcı kendi tüketimini uygulama üzerinden görebilmeli. Ayrıca kademeli tarife modeli yaygınlaştırılmalı. Fazla tüketen daha çok ödemeli, az tüketen ödüllendirilmeli.
Bu stratejiler yalnızca bir raporun ya da akademik çalışmanın parçası değil; aynı zamanda bir çağrıdır. Eğer bugün bu adımlar atılmazsa, birkaç yıl içinde susuzluk gündelik bir gerçekliğe dönüşecek.
Ama umutsuz değilim. Bursa hâlâ dönüşebilecek bir şehir. Doğru planlama, kararlı irade ve toplumsal iş birliği ile bu kriz, bir uyanışa dönüşebilir. Yeter ki her damlanın değerini bilelim. Unutmayalım: Su, sadece hayatın kaynağı değil; aynı zamanda ortak sorumluluğumuzdur.
DÜNYADAN ÖRNEKLER: DERS ALINACAK ÜLKELER
Bursa’da yaşanan su krizini incelerken, yalnızca yerel verilerle sınırlı kalmadım. Çünkü bu tür krizlerin çözümü, çoğu zaman başka toplumların deneyimlerinden öğrenilerek geliştiriliyor. Özellikle Japonya, İngiltere ve Almanya gibi ülkelerin yıllardır uyguladığı politikalar, Bursa için güçlü bir referans olabilir.
Japonya: Tasarrufu Kültüre Dönüştüren Ülke
Japonya’nın su kaynakları sınırlı değil ama oradaki insanlar suyu sınırsızmış gibi asla kullanmıyor. Neden? Çünkü tasarruf, çocukluktan itibaren öğretilen bir davranış değil, adeta bir yaşam felsefesi. Yaptığım araştırmalarda Japonya’da evlerin çoğunda rezervuar üstü lavabolu klozetlerin kullanıldığını öğrendim. Yani ellerinizi yıkadığınız su, tuvalet sifonu olarak ikinci kez kullanılıyor. Milyonlarca litre su, sadece bu basit sistemle her yıl tasarruf ediliyor.
Dahası, banyo kültürlerinde bile suyu verimli kullanma refleksi var. Küvetlerde biriken su birkaç kişi tarafından sırayla kullanılıyor ve hatta bu su çamaşır makinelerine aktarılıyor. Üstelik bunlar sadece kriz zamanlarında yapılan şeyler değil; gündelik yaşamın parçası.
Afet durumlarında kullanılan mobil arıtma sistemleri de dikkat çekici. Japon startup’ı WOTA’nın geliştirdiği taşınabilir sistemler sayesinde sadece 100 litre suyla 100 kişi duş alabiliyor. Bu tür yenilikler, Bursa gibi su sıkıntısı yaşayan şehirler için ilham kaynağı olabilir.
İngiltere: Altyapı Yönetimi ve Toplumsal Şeffaflık
İngiltere, bizim aksimize yılın çoğunu yağmurla geçiren bir ülke. Ancak buna rağmen, Londra gibi şehirlerde ciddi su stresleri yaşanıyor. Bu da bize bir şey söylüyor: Mesele sadece yağış miktarı değil, suyun nasıl yönetildiği.
İngiltere’de özel su şirketleri devletin koyduğu hedeflerle çalışıyor. Örneğin 2050’ye kadar şebeke sızıntılarını %50 oranında azaltmak zorundalar. Şebekeye yerleştirilen akustik sensörlerle sızıntılar erken tespit ediliyor, 24 saat müdahale ekipleri hazır bekliyor.
İngiltere ayrıca “hosepipe ban” yani hortumla bahçe sulama yasağını çok sık uyguluyor. 2022 yazında bu yasak 6 bölgede devreye alındı ve uymayanlara para cezası kesildi. Çünkü orada su, kamu malı olarak görülüyor ve israfı doğrudan topluma zarar olarak algılanıyor.
Faturalandırma konusunda da büyük adımlar atılmış. Kademeli tarife sistemleri yaygın, akıllı sayaç oranı %60’ı geçmiş durumda. Ayrıca yeni yapılarda su tüketimini sınırlandıran inşaat standartları var. Yani iş sadece vatandaşa bırakılmamış, sistem bunu otomatik olarak sınırlandırıyor.
Almanya: Disiplinli Altyapı ve Bilinçli Toplum
Almanya, su fakiri bir ülke değil ama bu onların suyu dikkatli kullanmasını engellemiyor. Aksine, 1990’lardan itibaren ciddi bir tasarruf kültürü oturtulmuş. Ortalama günlük su tüketimi kişi başı 120 litre civarında. Bursa’da ise bu değer 200 litrenin üzerinde.
Almanya’nın en büyük avantajı altyapısına yaptığı yatırım. Şebekelerdeki kayıp oranı çoğu şehirde %5’in altında. Bunu sağlamak için yıllar boyunca borular yenilenmiş, modern sistemler kurulmuş.
Ayrıca Almanya’da su pahalı. Ama bu yüksek fiyat, sosyal adaletle dengeleniyor: Az kullanan az ödüyor, çok kullanan çok. Böylece insanlar suyu ihtiyaç kadar kullanıyor, israf etmiyor.
Sanayi alanında da güçlü politikalar var. Birçok Alman fabrikası kendi atık suyunu arıtıyor ve üretimde tekrar kullanıyor. Bu sistemler sayesinde hem doğa korunuyor hem de işletmeler sürdürülebilir hale geliyor.
Almanya örneği bize şunu gösteriyor: Sadece teknik çözümler değil, toplumsal bilinç de büyük fark yaratıyor. Ve bu bilinç, devletin rehberliğiyle şekilleniyor.
ARTIK SÖZ DEĞİL, EYLEM ZAMANI
Bu çalışmayı yürütürken kafamda hep aynı düşünce vardı: Bursa su krizine sadece tepki veren değil, bu krizi fırsata çeviren bir şehir olabilir mi? Bugün yaşadıklarımız, yarın daha güçlü adımlar atmamıza vesile olabilir mi?
Yanıtım çok net: Evet, olabilir. Ama bu, ancak bütüncül bir yaklaşım ve kolektif bilinçle mümkün olur. Bu metinde sunduğum analizler, gözlemler ve öneriler; sadece bir raporun değil, aynı zamanda bir sorumluluk çağrısının ürünüdür.
Artık sadece barajların dolmasını bekleyerek bu krizden çıkamayız. Yağmur çözüm değil, planlı yönetim çözüm. Artık her yağmur damlası bir armağan, her su damlası bir emanet gibi görülmeli.
Bursa’da yaşayan herkes – belediye başkanından fabrika sahibine, öğretmenden çiftçiye, ev hanımından öğrenciye kadar – bu su meselesinin parçası olmak zorunda. Çünkü bu sadece çevresel bir kriz değil; aynı zamanda sosyal, ekonomik ve ahlaki bir meseledir.
Eğer bugün suyu korumayı görev kabul edersek, çocuklarımız bize teşekkür edecek. Ama yok, bugünü kurtarma telaşıyla hareket edersek, yarının en büyük sorunu susuzluk değil, pişmanlık olacak.
Ben bu çalışmayı, geleceğe duyduğum sorumlulukla kaleme aldım. Umarım bu çağrı karşılık bulur.
Kaynaklar:
- Bursa’nın su krizi hakkında Hürriyet Daily News haberi (1 Ekim 2025)
- Türkiye Today – Bursa’da barajların kuruması ve su kesintileri (17 Ekim 2025)
- Habertürk – “Su şehri Bursa’nın içecek suyu kalmadı” haberi (16 Ekim 2025)
- Bianet – Bursa’nın 40 günlük suyu kaldı (21 Kasım 2024) – Uzman röportajları
- Olay Gazetesi – BUSKİ Genel Kurulu haber bülteni (Mayıs 2025)
- Water UK – İngiltere su tasarrufu ve hedefleri (2023)
- Green Matters – Japonya entegre klozet lavabosu haberi (Ağustos 2025)
- JapanGov Kizuna – WOTA su geri dönüşüm sistemi makalesi (Mayıs 2024)
- Wikipedia – Water supply in Japan (2022)
- WWF Almanya – “Germany Water Footprint” raporu (2012)
https://www.hurriyetdailynews.com/bursa-faces-severe-water-crisis-amid-scheduled-water-cuts-214186
https://bianet.org/haber/bursanin-40-gunluk-suyu-kaldi-302045
https://en.wikipedia.org/wiki/Water_supply_and_sanitation_in_Japan
https://www.yildirimgazetesi.com/o-ilde-araba-ve-hali-yikamak-artik-yasak
https://www.bursa.bel.tr/haber/kuraklik-bursanin-suyunu-tehdit-ediyor-29528
https://www.bursa.bel.tr/haber/kayip-kacakta-en-iyi-iki-il-18167
https://www.water.org.uk/water-supply/saving-water
https://www.japan.go.jp/kizuna/2024/05/new_water_recycling_system.html
https://www.ofwat.gov.uk/households/supply-and-standards/leakage/
okandinc 
Farkındalığı arttırmak için oldukça iyi bir araştırma…
Çözümlerin daha somut olabilmesi için kısa-orta-uzun vadeli yöntemler ve yaptırımlar konusu her kesimi içeren bir “Arama” konferansını gerekli kılıyor.
Kesinlikle
Ne kadar kolay uygulanabilir öneriler. Keşki Belediyelere, OSB lere, ulaştırılabilse. Elinize, aklınıza sağlık
Teşekkürler. Ne kadar çok paylaşılırsa o kadar hızlı ulaşır.